Rechtspraak | OM lijkt zich te vertillen aan omkoopschandaal
Het Openbaar Ministerie opende vijf jaar geleden een grootschalig onderzoek naar vermeende omkoping bij tenders voor voertuigen voor politie en defensie. Ambtenaren bleken van autobedrijven reisjes cadeau te hebben gekregen, ze werden uitgenodigd voor grote sportevenementen en concerten en kregen hoge kortingen op (lease)auto’s. Ook waren er geheime potjes voor betalingen aan ambtenaren. Allemaal bedoeld voor een gunstige uitkomst in de aanbestedingen van defensie- en politievoertuigen. Ofwel: zuivere omkoping. Het OM meende een groot omkoopschandaal in handen te hebben. Maar daarvan leek tijdens een regiezitting half juni weinig meer over.
Defensiemedewerkers onder vuur
Tegen hoofdverdachte Jacques H., wagenparkbeheerder bij het ministerie, zijn de aanklachten relatief mild. Hij accepteerde giften waarvan hij redelijkerwijs had kunnen vermoeden dat ze tot doel hadden hem tot een wederdienst te verleiden. In totaal bedroeg het voordeel voor H. volgens het OM weliswaar twee ton (de opgetelde waarde van alle reisjes, kortingen en giften die hij ontving tussen 2001 en 2011), het woord omkopen werd door officier van justitie Ferry van Veghel tijdens de zitting in juni niet in de mond genomen. Ook is het de vraag of de rechtbank niet een aantal zaken verjaard zal verklaren (de verjaringstermijn bedraagt meestal zes jaar in dit soort zaken). Andere ambtenaren worden vervolgd voor aanzienlijk kleinere vergrijpen. Breed uitgemeten in de landelijke pers is de zaak van een ambtenaar die 236 euro korting kreeg op een Volkswagen Eos. De aanklachten tegen H. en de andere ex-defensiemedewerkers leiden ongetwijfeld tot veroordelingen, maar het zal het OM veel moeite kosten om de rechtbank ervan te overtuigen dat de samenleving grote schade heeft ondervonden van het handelen van deze ambtenaren.
Ministers profiteerden ook
Het OM zal moeten aantonen dat juist de personen die terechtstaan de hoofdschuldigen zijn (los van Jacques H.). Een paar voormalig defensiemedewerkers staan terecht voor het aannemen van giften die ze, met wat creatief rekenen, een paar honderd tot een paar duizend euro voordeel opleverden. En waar het OM in eerste instantie dacht omkoping te kunnen bewijzen, is het nu zelfs nog maar de vraag of kan worden aangetoond dat er sprake was van wederdiensten. Het OM zegt dat alleen de gedagvaarde ambtenaren om de voordeeltjes hebben gevraagd, maar de advocaten van de verdediging trachten te bewijzen dat ook hun superieuren om deze voordeeltjes vroegen. De rechtbank wees het verzoek van de verdediging af om de ministers Henk Kamp en Hans Hillen te verhoren, maar voormalig minister Eimert van Middelkoop moet wel tekst en uitleg komen geven. Kamp krijgt van het ministerie van defensie overigens wel een intern onderzoek aan de broek.
Hoe begon het?
In 2011 won Pon Holdings een megatender voor de levering van politievoertuigen. Op de procedure kwam veel kritiek omdat de tender zo geschreven zou zijn dat alleen Pon kon inschrijven. Op basis hiervan besloot het ministerie van defensie – verantwoordelijk voor de tender) onderzoek te doen naar de aanbesteding. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat er mogelijk gefraudeerd zou zijn door defensiemedewerker Jacques H. Hierna startte het OM een onderzoek. Lopende het onderzoek kwamen er meer misstanden aan het licht, waaronder bij aanbestedingen voor defensievoertuigen.
Schikking Pon
Uit de autobranche bevinden zich onder de verdachten zowel importeurs als dealers. De Franse importeurs Renault en Peugeot schikten voor 2 miljoen euro, Pon voor 12 miljoen. Daarmee voorkwam het bedrijf een slepende rechtszaak en werd het bedrijf niet uitgesloten van deelname aan tenderprocedures; in geval van een strafrechtelijk onderzoek kunnen bedrijven voor bepaalde tenders niet inschrijven. Voor het OM was de schikking met Pon het grootste wapenfeit. Maar nu alle betrokken Pon-medewerkers een schikking kregen aangeboden (variërend van taakstraf tot een geldboete), is de kans op zware veroordelingen van individuen heel klein.
Buiten toezicht
Verschillende autobedrijven creëerden potjes van waaruit allerlei betalingen aan ambtenaren werden gedaan. Hiervoor werden kortingen gesplitst; een deel werd aan defensie doorberekend en met het andere deel werd het potje gevuld. In het geval van Athlon en Multi Tank Card, die een potje hadden van waaruit onder meer tankpasjes voor H. werden betaald, werd geseponeerd of geschikt. Toenmalig Athlon-ceo Hans Blink trof een schikking, naar eigen zeggen niet als schuldbekentenis maar om een slepende procedure te voorkomen. Ook de zaak tegen andere leasemaatschappijen, zoals die van Van Mossel, moesten door het OM worden geseponeerd. De zaak tegen Renault-dealer Van Kerkhof en Visscher (VKV) loopt nog. Bij Renault staat een oud-manager terecht en de directie van VKV Groep moet – net als een interimmanager die daar door Renault was geplaatst – terechtstaan omdat er uit het ‘kortingspotje’ geld zou zijn betaald aan Jacques H, volgens de verdediging omdat H. buiten officieel toezicht om voor de MIVD zaken moest regelen. Opvallend is dat de aanklachten in de VKV-zaak allemaal zeer recent zijn en soms pas zijn geformuleerd nadat de zaken tegen anderen al geseponeerd of geschikt waren. Ook opvallend is dat zowel bij het ministerie als bij importeur Renault, de eindverantwoordelijken (ministers respectievelijk de directeur) buiten schot blijven.
Veranderende mores
Het is heel lang de normaalste zaak van de wereld geweest om zakelijke klanten en andere stakeholders te fêteren, waarbij een wagenparkbeheerder van defensie niet wezenlijk anders werd benaderd dan andere grote fleetowners. De grootste winst voor het OM schuilt er wellicht in dat deze cultuur in de afgelopen jaren is uitgebannen en bedrijven gedragscodes hebben opgesteld om herhaling te voorkomen. Welke straffen ook zullen worden uitgedeeld, de autobranche moet hopen op een spoedig einde in deze slepende zaak, die het imago van de gehele branche geen goed heeft gedaan. Het is een open wond die maar langzaam heelt.
