Toen de politie vijf jaar geleden een tender uitschreef, fronste menigeen de wenkbrauwen: alleen importeur Pon kon aan de gestelde eisen voldoen. Was dit eerlijk? Sindsdien staan zowel de politie als defensietenders centraal in een grootschalig fraudeonderzoek en is Pon zijn status als hofleverancier kwijt. Waar ging het mis? Een reconstructie.
Lelystad, maandag 27 september 2010. Autofabrikanten moeten uiterlijk om 14.00 hun prototypes afleveren bij het politie-testcircuit, willen ze in aanmerking komen om de komende acht jaar de hofleverancier te worden van de Nederlandse politie. Het betreft de levering én ombouw van circa 12 duizend herkenbare en onherkenbare politievoertuigen. Verwachte omzet: circa 500 miljoen euro. Tijdens de testdag staan afgevaardigden van het tenderteam en de 25 politiekorpsen klaar op het circuit om een praktijkoordeel te vellen, maar uiteindelijk verschijnt er slechts één trailer met vijf Volkswagens afkomstig van importeur Pon. “Tot het laatste moment was er het idee dat er toch wel meer merken zouden komen”, zegt een van de aanwezigen die anoniem wenst te blijven. Het blijkt ijdele hoop, want merken als Opel, Ford, Volvo, BMW, Fiat, Renault, Peugeot, Nissan en Mercedes zijn al afgehaakt in de aanbestedingsprocedure. “Tóen hadden ze de aanbesteding on hold moeten zetten”, zegt Frits Bijvoet, voormalig senior accountmanager van Mercedes-Benz Nederland. “Want hoe kan het dat buiten Pon geen enkel ander automerk meedeed? Dat had politiebazen toch aan het nadenken moeten zetten, maar er is vrijwel niks gebeurd.”
Pon verliest flink
Het door Pon gewonnen politiecontract betrof bij aanvang een geschatte omvang van 12 duizend voertuigen met een totale waarde van 500 miljoen euro over de komende 8 jaar. Pon heeft in 3,5 jaar tijd in totaal 3.569 politievoertuigen geleverd voor een bedrag van bijna 114 miljoen euro. De Veiligheidsregio’s hebben in dezelfde periode in totaal 626 bestellingen gedaan met een (geschatte) waarde van in totaal 20 miljoen euro. Inclusief de bestellingen die nu nog plaatsvinden zal de omzetteller door het besluit van Opstelten voor Pon eind dit jaar stoppen bij ‘slechts’ 153 miljoen euro.
Lichtje branden
Op 14 december 2010 ondertekent enig inschrijver Pon het contract met de politie en de kritiek uit de markt zwelt weer aan. Het Programma van Eisen zou zodanig zijn opgesteld dat er maar één winnaar uit kon komen: het familiebedrijf Pon, dat al decennia politievoertuigen levert. De opzet van de aanbesteding was volgens veel betrokkenen in het voordeel van Pon. Zo kon de Volkswagen-importeur – in tegenstelling tot bijvoorbeeld Volvo – in alle vereiste voertuigsegmenten leveren. Pon kon bovendien redelijk makkelijk voldoen aan de zogeheten turnkey-eis: de nieuwe leverancier moest niet enkel ‘kale’ voertuigen kunnen leveren, maar ook zorgdragen voor opbouwwerkzaamheden zoals zwaailampen en specifieke communicatieapparatuur. Toeval of niet, Pon had in de voorafgaande jaren verschillende opbouwbedrijven overgenomen zoals Honac, een bedrijf dat al jarenlang gespecialiseerd was in het transformeren van personenwagens tot volwaardige politieauto’s. Een anonieme bron binnen Pon bestrijdt dat er sprake is van een één-tweetje met de politie. “De politie heeft in een vroeg stadium aangegeven dat ze een turnkey-oplossing wilde, en heeft daar nooit een geheim van gemaakt. De trend was dat klanten een totaaloplossing wilden en we hebben daar als private importeur op ingespeeld door opbouwbedrijven over te nemen.”
De opzet van de aanbesteding was in het voordeel van Pon.
Spiegeltjes en kraaltjes
Het onderzoek naar de relatie tussen Overheidsmedewerkers en autotoeleveranciers blijft niet beperkt tot de Politietender. Eind 2011 blijkt er ook een stevige omkooplucht te hangen rond de tender met Defensievoertuigen. De aanbesteding voor de zesduizend voertuigen van Defensie was gegund aan Peugeot, General Motors, Pon, Ford en Renault. In 2011 was 68 procent van de aangeschafte personenvoertuigen een Renault. Renault-dealer Van Kerkhof & Visscher (VKV) zorgde voor de levering ervan. Er lekt eind 2011 een praktijkcasus uit over het voormalige Hoofd Wagenpark van Defensie, Jacques H, die wordt verdacht van fraude bij de aanbesteding van Defensievoertuigen. Zo blijkt uit rekeningafschriften, in bezit gekomen van de financiële nieuwssite Follow The Money, dat Renault-dealer Van Kerkhof & Visscher (VKV) van de door H. privé geleasde Audi A5 een deel van de aflossingen (7.000 euro) heeft overgenomen.
De auto werd geleased bij Van Mossel Leasing. “Het was een financial leaseconstructie van een Audi A5 die ik aan hem heb geleverd”, zegt Van Mossel-directeur Eric Berkhof. “Wij hebben achteraf gezien dat een deel van de termijnen betaald is door VKV. Wij hebben de auto volledig betaald gekregen.” [Update juni 2017: De zaak tegen Van Mossel is geseponeerd en het bedrijf heeft van het OM een schadevergoeding ontvangen omdat het zonder gegronde redenen als verdachte werd aangemerkt.]
Eind november van dit jaar lekte het volledige strafdossier uit naar De Telegraaf. De krant schrijft dat rechercheurs tijdens een inval bij VKV een schaduwboekhouding hebben gevonden waaruit blijkt dat er een speciaal potje was – gevuld door Renault Nederland – waaruit de aflossing van de Audi A5 zou zijn voldaan. En VKV/Renault Nederland blijkt niet de enige sponsor van H. te zijn. Pon zou de Audi voor 4.000 euro hebben gesponsord en gratis het onderhoud hebben gesponsord. Athlon Car Lease deed een duit in het zakje in de vorm van een tankpas waar volgens het uitgelekte rechercherapport de familie H. in zes jaar tijd bijna 20 duizend euro mee afrekende. [Update juni 2017: De zaak tegen Athlon Car Lease is inmiddels geseponeerd. Wel is voormalig Athlon-topman Hans Blink veroordeeld tot een taakstraf van 80 uur.]
H. ‘bedankte’ volgens de recherche zijn financiers weer door geplande Defensiebestellingen te wijzigen ten faveure van Renault. Zo werd een bestelling van 131 Volkswagens Polo in het bestelsysteem veranderd in 131 Renaults Clio. Andere sponsors kregen weer informatie doorgespeeld, waaronder een vertrouwelijk aanbestedingsdocument dat Athlon Car Lease ontving over de prijzen van concurrent Leaseplan. Het doorspelen van het prijzenblad blijkt nu de aanleiding te zijn geweest voor de inval bij Athlon Car Lease vorig jaar mei en de exodus van verschillende topmannen aldaar. De recherche vermoedt dat de sponsoring van H. met medeweten van Renault Nederland heeft plaatsgevonden. De directieleden van destijds bij Renault Nederland worden nu gehoord maar zeggen van de transacties niets af te weten.
Omdat er een Recherche-onderzoek loopt, kunnen en willen de meeste betrokken bedrijven geen inhoudelijke reactie geven. Waaronder Renault Nederland, Politie en Defensie. VKV-eigenaar Chris Visscher bestrijdt dat er sprake is van omkoping. Pon-woordvoerder Jacques Geijsen meldt dat Pon in 2011 al onderzoek gedaan heeft naar misstanden. Daarbij zijn misstanden geconstateerd, maar geen onregelmatigheden bij overheidstenders. [Update juni 2017: Pon, Renault en Peugeot hebben inmiddels alle drie een schikking getroffen met het OM, wel staan er nog enkele voormalige medewerkers van de bedrijven terecht. In het geval van VKV draait het om ex-directeur Rudi B. van Renault Nederland die door de importeur bij het bedrijf werd gestationeerd. Hij staat wel terecht. Volgens direct betrokkenen werkte B. buiten medeweten van de VKV-directie om. Toen de directie om opheldering vroeg verschool B. zich achter ‘geheimhoudingsclausules in verband met leveringen aan geheime diensten’.]
Steeds omvangrijker
Het brede onderzoek naar omkoping bij de aanbesteding van Rijksoverheidvoertuigen heeft inmiddels geleid tot een contractbeëindiging tussen Pon en de politie. “Het in stand houden van contracten die zijn voortgekomen uit een aanbesteding waaraan de schijn van integriteitschending kleeft, is niet houdbaar”, aldus minister Ivo Opstelten van Veiligheid en Justitie. Het vroegtijdig aflopen van het contract betekent bovendien voor Pon een flinke aderlating (zie kader). [Update juni 2017: Mercedes vervangt Volkswagen als ‘opvallende’ politieauto.]
Wanneer het weer rustig wordt, is onbekend. Naar aanleiding van een onderzoek dat in 2012 plaatsvond bij Defensie adviseerden de onderzoekers het ministerie om het OM in te schakelen ter beoordeling van de resultaten. Dat leverde vier nieuwe verdachten op. Zij zijn half oktober geschorst. Het is onbekend waarom. Volgens de advocaat van de verdachten, Michael Ruperti, zou het gaan om de aanschaf van 1.600 Volkswagens Amarok. Maar deze deal werd pas in december 2013 getekend, ver na de onderzoeksperiode. Waar minister Opstelten het contract met Pon opschortte, daar laat minister Hennis-Plasschaert de levering van de Amaroks gewoon doorgaan.
Maar de relatie tussen importeurs en inkopers van Politie en Defensie blijft onderwerp van onderzoek. Inclusief de fêteercultuur. Aankoopbeslissingen werden in het recente verleden doorspekt met uitnodigingen variërend van Champions League-kaarten, cruisetochten op de Middellandse Zee, centre court-kaarten van Wimbledon en tickets voor de Olympische Spelen in Beijing. Die tijd lijkt inmiddels vervlogen.